54ο ΦΚΘ, Μέρα 2η: Οικογενειακές Ιστορίες

Stop the Pounding Heart/Σταμάτα τους Χτύπους της Καρδιάς

2013/USA, Italy, Belgium/98min/Σκηνοθεσία: Roberto Minervini /Σενάριο: Roberto Minervini /Παίζουν: Sara Carlson, Colby Trichell, Leeanne Carlson, Tim Carlson

Πρόκειται για την τρίτη ταινία της τριλογίας του Ιταλού Roberto Minervini, μετά τα άγνωστα σε μας The Passage (2011) και  Low Tide (2012), σχετικά με τη ζωή στο Τέξας. Κινούμενος ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και στην ταινία μυθοπλασίας, ο Minervini παρουσιάζει τη ζωή δυο οικογενειών σε μια αγροτική περιοχή του Τέξας, μέσα από την οπτική γωνία της δεκατετράχρονης Σάρα Κάρλσον, μια από τις μεγαλύτερες κόρες μιας 14μελούς οικογένειας κτηνοτρόφων. Η οικογένεια Κάρλσον εκτρέφει κατσίκες και πουλάει τα προϊόντα που παράγει στις τοπικές λαϊκές αγορές. Η ζωή τους, βγαλμένη θα έλεγε κανείς από μια άλλη εποχή, καθορίζεται αποκλειστικά από τη σχέση τους με τη θρησκεία και την τυφλή πίστη, στις παρυφές του φονταμενταλισμού. Τα μικρότερα παιδιά της οικογένειας δεν πηγαίνουν στο σχολείο (για να αποφύγουν την έκθεση σε πειρασμούς), αλλά διδάσκονται στο σπίτι από τη μητέρα και τα μεγαλύτερα αδέρφια, το διάβασμα της Βίβλου αποτελεί καθημερινή ασχολία και υποχρέωση, ενώ η προσευχή συντροφεύει ακόμα και την πιο ασήμαντη δραστηριότητα των μελών της οικογένειας. Από την άλλη πλευρά η οικογένεια των Τρισέλ, μια ακόμα μεγάλη οικογένεια της περιοχής, έχει μια ακόμα πιο περίεργη σχέση με τη θρησκεία. Ο νεαρός γιος της οικογένειας Κόλμπι, ημιεπαγγελματίας αναβάτης ταύρων, χρησιμοποιεί την προσευχή πριν από κάθε αγώνα ως όπλο που θα του δώσει τη νίκη. Όμως η σχέση της οικογένειας και με τα αληθινά όπλα φαίνεται να είναι μεγάλη -όπως προφανώς και των κατοίκων ολόκληρης της περιοχής: σε μια σκηνή της ταινίας εμφανίζεται μια γυναίκα της οικογένειας στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης, να εξασκείται στη σκοποβολή, ενώ λίγες στιγμές αργότερα παρακολουθούμε τη γέννηση του παιδιού της.

Όταν η Σάρα γνωρίζει τον Κόλμπι, μια αμοιβαία συμπάθεια δείχνει να αναπτύσσεται μεταξύ τους. Μια συμπάθεια βέβαια που περιορίζεται σε κάποια βλέμματα και αμήχανα λόγια, αφού η Σάρα ξέρει ότι το φλερτ με αγόρια είναι απαγορευμένο από τον οικογενειακό νόμο. Ο προορισμός της γυναίκας είναι δεδομένος: βοηθός του ενίοτε αρχηγού της οικογένειας, του πατέρα ή του συζύγου που θα διαλέξει ο Θεός (...) γι αυτήν. Πάντως αυτή η ελάχιστη επαφή γίνεται η αφορμή που οδηγεί τη Σάρα να αμφισβητήσει και να επανεξετάσει την πορεία που έχει πάρει η ζωή της. Μια συνομιλία με τη μητέρα της στο τέλος της ταινίας μπορεί να σταθεί καθοριστική για τις αποφάσεις της.

Ο Minervini θέτει ζητήματα πίστης, τυφλής υποταγής σε άγραφους νόμους και αναζήτησης ταυτότητας σ’ αυτήν την ταινία, που όμως μοιάζει να έχει και η ίδια πρόβλημα ταυτότητας. Πλησιάζοντας περισσότερο προς το ντοκιμαντέρ ή έστω σε μια ταινία μυθοπλασίας με σχηματικό σενάριο, με αδιόρατες επιρροές από το σινεμά του Terrence Malick, αλλά και κουραστική χρήση της κάμερας στο χέρι πολλές φορές , τα 98 λεπτά της κυλούν αργά, βασανιστικά, ακόμα και για το εκπαιδευμένο κοινό ενός φεστιβάλ. Η συνεχής επανάληψη της καταγραφής αγροτικών εργασιών και ανούσιων στιγμών από την καθημερινότητα των πρωταγωνιστών μπορεί να προσδίδει αυθεντικότητα και ρεαλισμό στην ταινία, αλλά αυτό δεν αρκεί. Η εσωτερική σύγκρουση που συμβαίνει στην ψυχή της Σάρα, αποδίδεται με μεγάλες σιωπές και ατέλειωτους περιπάτους στη φύση, χωρίς σχεδόν καθόλου διάλογο, ενώ η μοναδική στιγμή πραγματικής έντασης είναι η σκηνή της τελικής συνομιλίας μάνας και κόρης. Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα απ’ όλα, είναι ότι ο Minervini περιορίζεται στο ρόλο του απλού παρατηρητή των γεγονότων χωρίς να εκφέρει την παραμικρή άποψη, κάτι που εν μέρει δείχνει δικαιολογημένο, αν σκεφτεί κανείς ότι στην ταινία τα μέλη των οικογενειών Κάρλσον και Τρισέλ παίζουν τους εαυτούς τους. Παρ’ όλα αυτά όταν παρακολουθεί κανείς όλα αυτά τα αδιανόητα για την εποχή μας να εξελίσσονται στην οθόνη, θα περίμενε τουλάχιστον μια νύξη, ένα κλείσιμο του ματιού από την πλευρά του. Γιατί σε τελική ανάλυση ποιος είναι ο ρόλος του σκηνοθέτη μιας ταινίας, αν δε μαθαίνουμε την άποψη του για τα δρώμενα; 

3/10

Soshite Chichi Ni Naru/Πατέρας και Γιος

2013/Japan/120min/Σκηνοθεσία: Hirokazu Koreeda/Σενάριο: Hirokazu Koreeda/Παίζουν: Masaharu Fukuyama, Machiko Ono, Yôko Maki, Rirî Furankî

Ο αγαπημένος του φεστιβάλ Ιάπωνας Hirokazu Koreeda επιστρέφει με τη νέα του ταινία, που βραβεύτηκε με το βραβείο της Επιτροπής στο τελευταίο φεστιβάλ των Καννών, σε ένα από τα αγαπημένα του θέματα, τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς τους (Κανένας δεν ξέρει/2004, Είμαστε ακόμα όρθιοι/2008, Εύχομαι…/2011). Η ισορροπία στη ζωή του Ριότα, ενός πετυχημένου αρχιτέκτονα, ανατρέπεται με την αποκάλυψη  ότι ο εξάχρονος γιος του Κέιτα δεν είναι βιολογικό του παιδί, λόγω ενός τραγικού λάθους του μαιευτηρίου όπου γέννησε η γυναίκα του, ενώ ο πραγματικός γιος του Ρουσέι, μεγαλώνει στο σπίτι μιας  άλλης οικογένειας. Οι δυο οικογένειες αφού καταφέρνουν αρχικά να συμβιβαστούν με το σοκ της αποκάλυψης, γνωρίζονται και επιχειρούν σιγά σιγά να ανταλλάξουν τα δυο αγόρια. Η διαδικασία αυτή όμως θα επηρεάσει βαθιά τον ψυχικό κόσμο όλων των εμπλεκομένων και θα οδηγήσει το Ριότα στην αναθεώρηση του μέχρι πρότινος αλάνθαστου μοντέλου ζωής που είχε υιοθετήσει.

Ποια είναι η πραγματική σημασία της πατρότητας; Ποιος είναι ο αληθινός γονιός ενός παιδιού, αυτός που το φέρνει στον κόσμο ή αυτός που το ανατρέφει; Οι δεσμοί αίματος είναι από μόνοι τους ικανοί να μας εξασφαλίσουν την επιθυμητή φυσική μας συνέχεια; Σε ποιο βαθμό τα λάθη των γονιών μας και τα τραύματα της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν και καθορίζουν τη συμπεριφορά μας απέναντι στα δικά μας παιδιά; Σ’ αυτά τα ηθικής φύσεως ερωτήματα προσπαθεί να δώσει απάντηση ο Koreeda διεισδύοντας στα άδυτα δυο εντελώς διαφορετικών οικογενειών, που έχουν επιλέξει η κάθε μια ένα άλλο τρόπο ανατροφής και διαπαιδαγώγησης των παιδιών τους, που αντανακλά τελικά και στις κοινωνικές - ταξικές τους διαφορές. 

Η ζωή της οικογένειας του Ριότα που ανήκει στην ιαπωνική μεγαλοαστική τάξη, διέπεται από αυστηρούς κανόνες. Ο Ριότα ανήκει στην κατηγορία των γονιών που παρ’ ότι αγαπούν πολύ το παιδί τους δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν, ότι αυτό χρειάζεται πάνω από τα υλικά αγαθά που του προσφέρουν, τη φυσική παρουσία τους δίπλα του. Τρομερά φιλόδοξος, απορροφημένος από τη δουλειά του και θιασώτης ενός politically correct αλλά φτωχού σε αυθόρμητη συναισθηματική προσφορά μοντέλου ζωής, δεν αφιερώνει τον απαιτούμενο χρόνο στον Κέιτα και δεν μπορεί να κατανοήσει τις βαθύτερες ανάγκες του, επηρεασμένος προφανώς και από τη δική του στεγνή συναισθηματικά σχέση με τον πατέρα του. Όταν γνωρίζει την οικογένεια με την οποία μεγαλώνει ο πραγματικός του γιος, που ανήκει προφανώς σε μια κατώτερη κοινωνική τάξη, αρχικά εκπλήσσεται και αποδοκιμάζει τη νοοτροπία τους και τον σχεδόν μποέμ -όσα πάνε κι όσα έρθουν- τρόπο ζωής τους, αλλά σταδιακά ανακαλύπτει, μέσα και από τις αντιδράσεις του Κέιτα, ότι  οι σχέσεις γονιών-παιδιών μπορούν να είναι πιο αυθεντικές  όταν δεν καθορίζονται μόνο από αυστηρούς κανόνες, αλλά και από την ψυχική και συναισθηματική επαφή.

Ο Koreeda επικεντρώνει σε μικρά περιστατικά από τη ζωή των δυο οικογενειών, χωρίς εξάρσεις και άχρηστες κραυγές μελοδραματισμού, για να καταδείξει τη σταδιακή πορεία του κεντρικού του ήρωα προς τη συνειδητοποίηση του ρόλου του ως πατέρα και τελικά προς την ωριμότητα.  Ακολουθώντας μια παραδοσιακή κινηματογραφική γραφή (όπως συνηθίζει άλλωστε) με ευαισθησία, διακριτικότητα και χιούμορ όπου χρειάζεται για να αποφορτίζει την ένταση -ειδικά στις θαυμάσια κινηματογραφημένες σκηνές των παιδιών που κλέβουν την παράσταση, καταλήγει τελικά στο αυτονόητο συμπέρασμα: Οι οικογένειες φτιάχνονται με αγάπη και μόνο. Αυτή όμως η τόσο προβλέψιμη κατάληξη για μια ταινία που διαρκεί 120 λεπτά, είναι που της στερεί μεγάλο μέρος από τη δυναμική της, καθώς επίσης και η παντελής ανεπάρκεια των γυναικείων χαρακτήρων-μητέρων που δύσκολα μπορεί να γίνει κατανοητή από έναν δυτικό και ιδιαίτερα Έλληνα θεατή. Πάντως παρ’ όλα αυτά η ταινία του Koreeda παραμένει μια συγκινητική και ευαίσθητη καταγραφή των αλλαγών που φέρνει σε έναν άντρα η συνειδητοποίηση του ρόλου του ως πατέρας…

7/10