Pieta

Πορεία προς τη λύτρωση…

2012, South Korea, 104 min

Ελληνικός Τίτλος: Pieta

Σκηνοθεσία: Kim Ki-duk/Σενάριο: Kim Ki-duk/Παίζουν: Lee Jung-jin, Jo Min-su, Kang Eun-jin, Woo Gi-hong, Cho Jae-ryong, Lee Myeong-ja

Κάπου στις εξαθλιωμένες γειτονιές της Σεούλ ζει ο Κανγκ-Ντο, που βγάζει το ψωμί του εισπράττοντας χρέη δανείων από τους μεροκαματιάρηδες της περιοχής για λογαριασμό του τοκογλύφου αφεντικού του. Όταν αυτοί δεν μπορούν να τον πληρώσουν, τους ακρωτηριάζει για να μπορέσει το αφεντικό του να εισπράξει τα χρήματα μέσω της ασφάλειας των θυμάτων. Η ζωή του αλλάζει, όταν μια μέρα του χτυπά την πόρτα μια ηλικιωμένη γυναίκα που διατείνεται ότι είναι η μητέρα του, που τον εγκατέλειψε νεογέννητο πριν 30 χρόνια.  Αφού την υποβάλλει σε ένα πλήθος εξευτελιστικών δοκιμασιών, τελικά πείθεται για τα λεγόμενα της και αφήνει σιγά σιγά την αγάπη να εισχωρήσει στη ζωή του. Όμως το παρελθόν του καραδοκεί…

Η Pieta -που στα ιταλικά σημαίνει έλεος- είναι ένα από τα πιο γνωστά γλυπτά του Michelangelo και απεικονίζει την Παναγία να έχει ξαπλωμένο στα γόνατα της το Χριστό μετά τη Σταύρωση. Συμβολίζει τον πόνο της ανθρώπινης απώλειας δια μέσου των αιώνων. Από εκεί δανείζεται τον τίτλο της 18^ης κατά σειρά ταινίας του ο Kim Ki-duk, που επιστρέφει δυναμικά στα κινηματογραφικά δρώμενα μετά  από τετράχρονη απομόνωση σε ένα προσωπικό ησυχαστήριο (όπου γύρισε και το πειραματικό αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ Arirang) και καταφέρνει μάλιστα να βραβευτεί για πρώτη φορά με το Χρυσό Λιοντάρι του Φεστιβάλ Βενετίας 2012.

Η Pieta είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη ταινία για το μέσο θεατή. Χτισμένη ουσιαστικά πάνω στη δομή μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας, χωρίζεται υφολογικά σε δύο μέρη. Από τις πρώτες στιγμές που αντικρίζουμε το άδειο βλέμμα του Κανγκ-Ντο γίνεται φανερό ότι έχουμε να κάνουμε με μια προβληματική προσωπικότητα: ένα πραγματικό αγρίμι που ζει μόνος, δεν τον περιμένει κανένας και τίποτα, ενώ εκτελεί καθημερινά το έργο του με ακρίβεια μηχανής, εκτονώνοντας τα σαδιστικά του ένστικτα πάνω στα θύματα του (ανθρώπους και ζώα) με πρωτοφανή αγριότητα, χωρίς να ενδιαφέρεται καθόλου για τον πόνο και τη φρίκη που αφήνει πίσω του. Όταν αργότερα εισβάλλει στη ζωή του η γυναίκα που ισχυρίζεται ότι είναι η μητέρα του, καταλαβαίνει ότι κάτι ετοιμάζεται να αλλάξει στον κόσμο του. Οι ανατριχιαστικές δοκιμασίες στις οποίες την υποβάλλει δεν παραπέμπουν μόνο στη “φυσιολογική” τάση ενός εγκαταλελειμμένου ανθρώπου για εκδίκηση, αλλά ίσως υποδηλώνουν και το φόβο του μπροστά στην καινούργια σελίδα που ανοίγεται στη ζωή του, όπου είναι γραμμένες άγνωστες γι αυτόν λέξεις, όπως αγάπη και συναίσθημα. Όταν τελικά αποδέχεται την ύπαρξη της μητέρας του, η κοσμοθεωρία του ανατρέπεται και η ταινία ταυτόχρονα αλλάζει ρότα… οι σκηνές της αναίτιας και ενοχλητικής για το μάτι βίας, δίνουν τη θέση τους σε στιγμές αδέξιας τρυφερότητας μεταξύ του Κανγκ-Ντο και της “μητέρας” του.  Αυτός που ζούσε μόνο για τον εαυτό του, τώρα ρυθμίζει τις πράξεις του με γνώμονα το φόβο της απώλειας του αγαπημένου προσώπου. Και αυτό είναι το πρώτο πράγμα στη ζωή του που τον κάνει πραγματικά να αισθάνεται και να υποφέρει… Η ύβρις του όμως δεν μπορεί να μείνει ατιμώρητη. Η πορεία του πια είναι προδιαγεγραμμένη: το παρελθόν του τον κυνηγάει, μυστικά και ψέματα αποκαλύπτονται, ο θύτης μετατρέπεται σε θύμα και η κάθαρση έρχεται σαν λύτρωση στο φινάλε.

Ο Kim Ki-duk φτιάχνει ένα ρεαλιστικό αλλά και έντονα πεσιμιστικό μελόδραμα βασισμένο πάνω σε μια ιστορία εκδίκησης. Ο προφανής συμβολισμός της θρησκευτικής παραβολής του τίτλου, διατρέχει ολόκληρη την ταινία: η Παναγία βίωσε τον απόλυτο ανθρώπινο πόνο ώσπου να φτάσει στη λύτρωση. Σε μια σχεδόν παράλληλη πορεία, ο ήρωας του περνά από μια επώδυνη διαδικασία για να φτάσει στην κάθαρση: αποκτήνωση – εκδίκηση – συγχώρεση – εξιλέωση – τιμωρία - λύτρωση.  

Πέρα από αυτά όμως, ο Kim Ki-duk μέσω της Pieta, θέλει να μιλήσει για μια χώρα που εκσυγχρονίζεται ραγδαία και με οποιοδήποτε κόστος, μια χώρα που την κυβερνά ο σκληρός καπιταλισμός και έχει για μόνη θρησκεία της το χρήμα, μια χώρα όπου η ανθρώπινη ζωή έχει μηδαμινή αξία, όπου οι άνθρωποι επιλέγουν να ακρωτηριάσουν τα σώματα τους ελπίζοντας σε ένα καλύτερο αύριο. Το χρήμα είναι η αιτία για όλα τα δεινά του σύγχρονου κόσμου, συμπεραίνει ο Kim Ki-duk, δια στόματος της εξαιρετικής πρωταγωνίστριας του.

Ίσως όπως λένε πολλοί, η Pieta είναι η πιο ώριμη ταινία του σκηνοθέτη, κάτι που πιθανώς σχετίζεται και με την προηγηθείσα μακρόχρονη ενδοσκόπηση του μακριά από τον κόσμο. Πάντως κατά την προσωπική μου άποψη, δεν είναι η καλύτερη του, καθώς δεν φτάνει στα επίπεδα του σπαρακτικού “Ολομόναχοι μαζί” και του βαθύτατα φιλοσοφημένου ”Άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας …και άνοιξη”. Μπορεί να φταίει το γεγονός ότι οι συμβολισμοί του έχουν χάσει τη μαγεία των προηγούμενων ταινιών και φαντάζουν χοντροκομμένοι και προφανείς. Ίσως πάλι η πολιτική του ανάλυση για τον καπιταλισμό και το διαβολικό όπλο του, το χρήμα, παραείναι απλοϊκή, οδηγώντας τον κάποιες στιγμές να κουνάει διδακτικά το δάχτυλο προς το μέρος μας. Αλλά ο κυριότερος λόγος είναι ότι η ανεξέλεγκτη και ενοχλητική βία του πρώτου μέρους του φιλμ, μοιάζει κάποιες στιγμές να έχει σαν μοναδικό στόχο της να φέρει σε δύσκολη θέση τον ανυποψίαστο θεατή. Αν πάντως καταφέρει κανείς να αντέξει μένοντας στην αίθουσα μετά το πρώτο μισό της ταινίας, ίσως να φτάσει τελικά στην πολυπόθητη λύτρωση, μαζί με τον πρωταγωνιστή της.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Επηρεασμένη από την αρχαιοελληνική τραγωδία και μπολιασμένη με τη χριστιανική πίστη, είναι μια φιλόδοξη αλλά άνιση απεικόνιση της πορείας δύο ανθρώπων προς τη λύτρωση και την εξιλέωση και ταυτόχρονα, ένα δριμύ αλλά απλοϊκό κατηγορώ κατά του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος.

7/10