Shadow of a Doubt

Μάθημα ...ψυχανάλυσης

1943, USA, 108min

Ελληνικός Τίτλος: Το Χέρι που Σκοτώνει

Σκηνοθεσία: Alfred Hitchcock/Σενάριο: Thornton Wilder, Gordon McDonell, Alma Reville/ Παίζουν: Teresa Wright, Joseph Cotton, Macdonald Carey, Henry Travers, Patricia Collinge, Edna May Wonacott, Hume Cronyn,  Wallace Ford

Στις αρχές της δεκαετίας του 1940 σε μια επαρχιακή πόλη των ΗΠΑ, η γαλήνη και η ηρεμία μιας τυπικής μεσοαστικής αμερικάνικης οικογένειας και κυρίως της μεγάλης κόρης Τσάρλι (Teresa Wright), διαταράσσεται με την προοπτική της έλευσης του κοσμοπολίτη θείου της Τσάρλς Όκλει (Joseph Cotten), μικρού αδερφού της μητέρας της, που έλειπε χρόνια μακριά. Η Τσάρλι βλέπει αρχικά την άφιξη του θείου της σαν μια μοναδική ευκαιρία για να ξεφύγει από τη ρουτινιάρικη ζωή της, αλλά σταδιακά προβληματίζεται και ανησυχεί με την περίεργη συμπεριφορά του. Όταν συνειδητοποιεί ότι ο θείος της πιθανόν να είναι ένας στυγερός δολοφόνος, η Τσάρλι καλείται να κάνει τις επιλογές της…

Το Shadow of a Doubt είναι η πρώτη ταινία του Χίτσκοκ που έχει σαν πρωταγωνιστή της έναν ψυχοπαθή δολοφόνο. Ίσως είναι ακόμη η πρώτη φορά που γίνονται τόσο εμφανείς οι επιρροές των ψυχαναλυτικών θεωριών των Φρόιντ και Γιουνγκ, που χαρακτηρίζουν το έργο του σκηνοθέτη.

Από τις πρώτες σκηνές διαφαίνεται η ιδιαίτερη σχέση της Τσάρλι με το θείο της, η οποία διατρέχει ολόκληρη την ταινία. Μαθαίνουμε ότι η Τσάρλι έχει πάρει το όνομα της προς τιμήν του, ενώ στις πρώτες σκηνές της ταινίας βλέπουμε και τους δύο ξαπλωμένους στο κρεβάτι τους να οργανώνουν  τη συνάντηση τους με διαφορετικά κίνητρα ο καθένας: ο Τσαρλς για να γλιτώσει από τους διώκτες του και η Τσάρλι για να δώσει ενδιαφέρον στη βαρετή ζωή της. Η Τσάρλι είναι βαθιά ερωτευμένη με το θείο της, ένας έρωτας εφηβικός, αγνός και άδολος, απ’ αυτούς που σημαδεύουν τη ζωή σου. Το ίδιο όμως συμβαίνει και με τον ώριμο και κοσμογυρισμένο Τσάρλς, που ίσως βλέπει στα αθώα μάτια της ανηψιάς του τη χαμένη του παιδικότητα και ευαισθησία. Η σκηνή που της χαρίζει το δαχτυλίδι θυμίζει πρόταση γάμου. Ο καβγάς τους στο μπαρ προς το τέλος της ταινίας θυμίζει καβγά ερωτευμένου ζευγαριού. Είναι φοβερά ενδιαφέρον και τρομακτικό ταυτόχρονα πως μια τέτοια σχέση αγνής αγάπης εξελίσσεται σε ένα άσβεστο μίσος… Δια μέσου αυτής της δυαδικής σχέσης, ο Χίτσκοκ διατυπώνει τη γνωστή του άποψη για το Καλό και το Κακό, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά όψεις του ίδιου νομίσματος, ο Τσάρλς και η Τσάρλι. Αλλά η προβληματική του σκηνοθέτη προχωρά ακόμα ένα βήμα: το καλό και το κακό συνυπάρχουν στην ίδια προσωπικότητα. Ο εκφραστής του κακού δεν είναι απαραίτητο να φορά μαύρη μάσκα ή  να έχει μοχθηρή φυσιογνωμία, μπορεί άνετα να πάρει τη μορφή ενός κοσμοπολίτη, γοητευτικού άντρα ή ακόμα ακόμα να μπει στην ψυχή ενός αγνού κοριτσιού. Η προβληματική αυτή μπορεί να είναι ακόμα και αυτονόητη τη σημερινή εποχή, αλλά για το 1943 που γυρίστηκε η ταινία, δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί πρωτοποριακή και ρηξικέλευθη. 

Σε δεύτερο πλάνο, αλλά εξίσου παραστατικά και γλαφυρά, παρακολουθούμε την “ειδυλλιακή”  ζωή της οικογένειας Νιούτον που ζει αποχαυνωμένη το αμερικανικό όνειρο, το οποίο ο Χίτσκοκ μέσω της Τσάρλι σαρκάζει και αποδομεί. Θα ήταν μέγιστη αδικία να μην αναφερθούμε στο βασικό σεναριογράφο της ταινίας Thornton Wilder (συγγραφέας του διάσημου θεατρικού ‘Η μικρή μας Πόλη’) ο οποίος με ένα σενάριο λεπτοδουλεμένο ως την τελευταία λεπτομέρεια, καταφέρνει από τα πρώτα 15 λεπτά της ταινίας  να χτίσει το πορτραίτο όλων των μελών της οικογένειας: ο πατέρας, τραπεζικός υπάλληλος, πλήττει αφόρητα και σχεδιάζει στον ελεύθερο χρόνο του με το φίλο του Χέρμπι το τέλειο έγκλημα, η μητέρα χαμένη μέσα στις συμβατικές υποχρεώσεις του ρόλου της στην οικογένεια, η Τσάρλι νέα, αγνή και αφελής και η μικρή κόρη Αν που λέει πάντα ότι σκέφτεται χωρίς δισταγμό. Η βαρετή και συμβατική ζωή όλων αυτών, αλλά και ολόκληρης της επαρχιακής κωμόπολης Σάντα Ρόζα, αλλάζει (παροδικά) όταν παραλαμβάνουν το θείο Τσαρλς από το σταθμό του τρένου: σε μια ηλιόλουστη μέρα το τρένο έρχεται αφήνοντας σύννεφα κατάμαυρου καπνού… όπως λέει και ο Χίτσκοκ στον Τρυφώ ‘ο Διάβολος ήρθε στην πόλη’. Η ψυχοπαθητική προσωπικότητα του Τσάρλς θα έρθει σταδιακά σε σύγκρουση με τον αθώο ρομαντισμό της Τσάρλι, η οποία παρ’ ότι αρχικά επιλέγει τη συγκάλυψη αυτών που ανακαλύπτει, με σκοπό τη διατήρηση της ηρεμίας της οικογένειας (κάτι που θα καταδίκαζε την ίδια σε συναισθηματική αναπηρία και αιώνια ανωριμότητα), τελικά εξαναγκάζεται  από τον ίδιο τον Τσαρλς να επιλέξει τη ρήξη. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η ταινία αποτελεί μια επώδυνη πορεία ενηλικίωσης της ηρωίδας, που έρχεται σε επαφή με το κακό –τον πραγματικό κόσμο δηλαδή, παράλληλα με τη σεξουαλική της ωρίμανση (τη σχέση της με το νεαρό αστυνομικό).

Οι μελετητές του Χίτσκοκ αναφέρουν ότι η ταινία εμπεριέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Το ατύχημα με το ποδήλατο στην παιδική ηλικία του Τσαρλς συνέβη στην πραγματικότητα στο Χίτσκοκ, η μητέρα της Τσάρλι ονομάζεται Έμα όπως και του Χίτσκοκ, η Αν διαβάζει τον Ιβανόη, ένα από τα αγαπημένα βιβλία του Χίτσκοκ στην παιδική του ηλικία, ο Χέρμπι -πιθανόν το alter ego του Χίτσκοκ σε ρόλο παρατηρητή- έχει ψύχωση με το φόνο. Όλα αυτά μπολιάζονται θαυμάσια στο μικρόκοσμο του φιλμ, όσο ο Χίτσκοκ με τη βοήθεια της εκπληκτικής ασπρόμαυρης-νουάρ φωτογραφίας του Joseph A.Valentine χτίζει σιγά σιγά το σασπένς το οποίο είναι το ίδιο έντονο ως το τέλος, παρ’ ότι η μεγάλη ανατροπή συμβαίνει κάπου στο μέσον της ταινίας. Τα χιουμοριστικά διαλείμματα, πολύ επιτυχημένα εκτονώνουν την ένταση και αυξάνουν την προσδοκία του θεατή. Ο Joseph Cotten δίνει μια εκπληκτική ερμηνεία στο ρόλο του διπρόσωπου, κυνικού και μεθοδικού Τσαρλς, ενός “ιδεολόγου” ψυχοπαθή δολοφόνου, ενώ η Teresa Wright στέκεται επάξια δίπλα του σε έναν σαφώς πιο “εύκολο” αλλά εξίσου σημαντικό ρόλο. Απολαυστικοί όλοι ανεξαιρέτως οι δεύτεροι ρόλοι, με το Hume Cronyn να ξεχωρίζει στο ρόλο του Χέρμπι.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: To Shadow of a Doubt -κατά πολλούς η αγαπημένη  ταινία του-  είναι ίσως το πρώτο χρονικά από τα πολλά αριστουργήματα του Άλφρεντ Χίτσκοκ και μια ταινία η οποία παραμένει κλασική ακόμα και σήμερα, 70 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία της.

9/10